Sunday, 15 December 2019

પાલનપુરથી નીકળ્યો. અમદાવાદ પહોંચવું હતું. બાઇકમાં પેટ્રોલ પુરાવ્યું. પાછળના ટાયરમાં હવા ઓછી હોય એવું લાગતું હતું. પણ પેટ્રોલ-પમ્પ પર હોય છે એ એર-સ્ટેશનમાં હવા ભરવાનું મશીન જ ખરાબ થઈ ગયેલું હતું. 'આગળ જઈને પુરાવી લઈશ' એમ વિચારી બાઇક સ્ટાર્ટ કરી હાઇવે પર લીધી. મારી બાઇક Yamaha FZ. એકવાર ઍક્સેલરેટરનું હેન્ડલ આમળો એટલે ચિત્તો શિકાર પાછળ ભાગતો હોય એવી ઝડપ હોય. અને એ વર્ષોમાં એ ઝૂમ કરીને આજુબાજુની ગાડીઓને ઓવરટેક કરી જવાની કંઈક અલગ જ થ્રિલ આવતી. પાલનપુરથી ઇડર જવા નીકળ્યો હોઉં તો ઇડર પહોંચું ત્યાં સુધીમાં એક પણ વાહન ઓવરટેક કરીને જાય નહિ, એટલી સ્પીડ. 70 kmph ની સ્પીડે વળાંક પર ટર્ન લો તોય FZ રોડને ચોંટીને દોડે, જરાય ફગે નહિ, એટલો વિશ્વાસ.
એ જ બાઇક, એ જ અંદાજમાં, અમદાવાદ બાજુના રસ્તા પર ભાગતી હતી. હવા પુરાવવાની હતી. પણ રસ્તામાં હવા ભરવાનાં સ્ટેશન આવે એ નજરે ચડે એટલામાં તો બાઇક ક્યાંય આગળ નીકળી ગઈ હોય. એટલે હવે નેક્સ્ટ સ્ટેશને પૂરાવીશ એમ મન મનાવીને જવા જ દેતો હતો. હાઇવે પર એક પેટ્રોલ-પમ્પ આવ્યો, એર-સ્ટેશન દેખાયું; બાઇક સમયસર ત્યાં વાળી લીધી. ત્યાં પહોંચ્યો તો ઓપરેટર કહે કે લાઈટ જ નથી, એટલે હવા નહિ ભરાય. અકળાઈને આગળ જવા દીધી. બીજી એક જગ્યાએ ઊભી રાખી તો ઓપરેટર કહે કે ઇન્જેકટરનો નોબ બગડેલો છે. આજે ટાયરના નસીબમાં હવા જ નહિ હોય- એમ વિચારીને હવે અમદાવાદ પહોંચીને જ હવા પુરાવવાનું નક્કી કર્યું. આમેય આ ગડમથલમાં છેક કલોલ તો પાર કરી જ ગયો હતો.
પછી એ ભૂલીને હું મારી ધૂનમાં જ અમદાવાદ પહોંચ્યો. ગીતા મંદિર બસ-સ્ટેન્ડ બાજુ કંઈક કામ હતું એ પતાવ્યું, પછી જેને ત્યાં જવાનું હતું એ મિત્રને ફોન જોડ્યો. એણે મણિનગર બાજુ ક્યાંકનું એનું સરનામું આપ્યું. હવે મૂંઝવણ એ કે રસ્તા મને બાપ-ગોતરમાં યાદ રહે નહિ. એટલે મેપમાં લોકેશન નાખીને ફોન ખિસ્સામાં મૂક્યો. ચાલુ બાઈકે ફોન થોડી-થોડી વારે બહાર કાઢીને જોઈ લેતો કે હું બરાબર રુટ પર છું. ટ્રાફિક બહુ જ વધારે હતો. એક જગ્યાએ ખુલ્લો રોડ મળ્યો એટલે મારી આગળની લાઇન સ્પીડમાં ચાલી. એટલે મેં પણ ઍક્સેલરેટરનું હેન્ડલ ઘુમેડયું. બાઈકે સ્પીડ પકડી. અચાનક કોઈ ચાલુ ટ્રાફિકમાં રોડ ક્રોસ કરવા ગયું. મારી આગળની રિક્ષાએ અચાનક બ્રેક મારી. રિફલેક્સ એક્શન તરીકે મેં પણ બ્રેક મારી. ક્યારેય નહિ ને એ દિવસે મારી પ્રાણપ્યારી બાઈકે મને છેહ દીધો, ભરચક ટ્રાફિકમાં બાઇક સંતુલન ગુમાવીને સ્લિપ થઈ ગઈ. અને હું પડ્યો. મારુ જિન્સનું પેન્ટ ઘૂંટણમાંથી ફાટી ગયું, ઘૂંટણ લોહીલુહાણ. કંઈ સમજી શકું એ પહેલાં અરધી સેકન્ડમાં મારું માથું નીચે ડામરના રોડ પર અથડાયું. જોરથી.
પછી શું થયું? ત્યારે તો મને કંઈ જ ખબર ના પડી કે શું થયું, કેમનું થયું! મારું માથું જ્યાં પડ્યું હતું એની બરોબર બાજુમાંથી લાલ બસનું પાછળનું ટાયર પસાર થતું જોયું. ધબકારા ચૂકી જવાયા. મારા નસીબજોગે મારી પાછળ એકદમ નજીક કોઈ વાહન નહોતું, બાકી મારી પાંસળીઓનો ભૂક્કો બોલી જાત. પણ તો ય મારું માથું તો રોડ પર જોરથી અથડાયું જ હતું; એટલા જોરથી કે જ્યારે થોડી સેકન્ડ પછી મારી સુધબુધ આવી ત્યારે મેં જોયું કે આજુબાજુ ટોળું વળી ગયેલું હતું. ઘસડાઈ જવાથી કોણી અને ઘૂંટણ છોલાઈ ગયેલા હતા. ટોળાને એ નવાઈ હતી કે હું જીવતો કેમનો રહ્યો?
મને પણ સવાલ થયો. પાંચ સેકન્ડ પહેલાં મોત મારા માથે પછડાઈને ગયું. હું જીવતો કેમનો રહ્યો?
કેમ કે, મેં હેલ્મેટ પહેરેલી હતી.
*** *** ***
લગભગ ત્રણ વર્ષ પહેલાંની આ સત્ય ઘટના છે. મારી એ જ બાઇક હજુય મારી જોડે છે, અને મારી જીવનરક્ષક એ જ હેલ્મેટ પણ. એ હેલ્મેટ ત્યારે માથા પર ના હોત તો આજે તમે આ વાંચતા ના હોત.
અકસ્માત સમયે હું હાઇવે પર હતો? ના. હું તો અમદાવાદ શહેરમાં હતો. મારી બાઇકની સ્પીડ 70-80 kmph હતી? ના. માંડ 30-40 kmph ની હશે. ભરચક ટ્રાફિકમાં હતો, જ્યાં ચોથો કે પાંચમો ગિયર કરવાની ગુંજાઈશ જ નહોતી. તો શું મારે અકસ્માત ના થયો? થયો જ. તો શું હું શહેરી વિસ્તારમાં છું એટલે બચી જાત? 101% ના જ બચતો. હું મેમોના ડરથી બચ્યો? ના. પોલિસના ડરથી બચ્યો? ના. સરકારના ડરથી બચ્યો? ના.
હું હેલ્મેટ પહેર્યા વગર બાઈક લઈને બહાર ન નીકળવાની મારી ટેવને લીધે બચ્યો. તો સરકારે હવે મને શહેરી વિસ્તારમાં છૂટ આપી તો હું હવે હેલ્મેટ પહેરવાનું બંધ કરી દઈશ? કેમ કરું? નિયમ સરકારનો હશે, માથું તો મારું જ છે ને! સરકારે જે કોઈ કારણથી છૂટ આપી હોય, યમરાજ "સરકારના કાયદામાં છૂટ છે એટલે તમને મારાથી ના ઊઠાવી લેવાય" એવું કહીને તમને રાહત આપવાના હોય, તો તમે જાણો. મારે યમરાજ સાથે ઊઠવા-બેસવાના કે માવો ખાવાના સંબંધો નથી. રાખવા ય નથી. તમે રાખો.
અને જે લોકો સરકારની જાહેરાત પછી ખુશ થાય છે કે મેં તો હેલ્મેટ જ નહોતું ખરીદ્યું, એટલે પૈસા બચી ગયા, એમને મારે એટલું જ કહેવું છે કે, "ખરેખર? બહુ સસ્તું કહેવાય તમારું માથું. બહુ સસ્તું!"

Friday, 19 August 2016

આજેય સોમવાર છે ?

થોડાક કલાકો પછી, સતત કામથી કંટાળીને, એ ઓરેલિયાનોની વર્કશોપમાં ગયો અને પૂછ્યું: "આજે કયો વાર છે?"
ઓરેલિયાનોએ કહ્યું કે મંગળવાર હતો. "હું પણ એમ જ વિચારતો હતો," જૉસ આર્કેડિઓ બુએન્ડિઆ બોલ્યો, "પણ પછી અચાનક મને ભાન થયું કે આજે હજુ સોમવાર જ છે, ગઇકાલની જેમ જ. તું આકાશ જો, આ દીવાલો જો, આ ફૂલછોડ જો. આજે પણ સોમવાર જ છે."
એના આવા પાગલપનના આદી થઇ ગયેલા ઓરેલિયાનોએ એની વાતો પર ધ્યાન ના આપ્યું. એના બીજા દિવસે, બુધવારે, જૉસ આર્કેડિઓ બુએન્ડિઆ ફરી વર્કશોપમાં આવ્યો. "આ તો હદ થઇ ગઈ," એ બોલ્યો, "તું આકાશ જો, આ સૂરજને જો, ગઈકાલે હતો એવો જ,ને એના આગળના દિવસે હતો એવો ને એવો જ. આજે પણ સોમવાર જ છે."
- One Hundred Years of Solitude ( Gabriel Garcia Marquez )
*** ***
99 % લોકોનુંય આવું જ હોય છે ને? એમનેય રોજ સોમવાર જ હોય છે! રોજ સવારે ઉઠવાનું, બ્રશ કરવાનું, ન્હાવા-ધોવાનું, જેમ-તેમ બટકું-બટકું ખાઈ લેવાનું અને પછી દોડવાનું કામ કરવા; ત્યાં ગધેડાની જેમ કામ કરવાનું, થાકીને ઠૂસ થઈને ઘેર આવવાનું, પાછું જેમ-તેમ પેટ ભરી લેવાનું, રિમોટ લઈને ચેનલ્સ બદલવાની, અદ્દલ રોજની જ જેમ સેક્સ કરવાનું અને પછી સૂઈ જવાનું. બીજા દિવસે પાછું વહેલા ઉઠવાનું અને એ જ રોજની જેમ દોડવાનું. એમને બસ કેલેન્ડરમાં તારીખો બદલાય છે, પણ જિંદગીમાં બધું એનું એ જ હોય છે!
એમના માટે આકાશ એનું એ જ રહે છે, હવામાન એનું એ જ રહે છે, દિવસો એના એ જ રહે છે. ગયા વર્ષે આ જ તારીખે એ શું કરતાં હતા એ ચેક કરો તો ખબર પડે કે એક વર્ષ પછીય એમનો દિવસ બિલકુલ એવો જ પસાર થાય છે જેવો ગયા વર્ષે થતો હતો. એમનાં સોગિયા ડાચાથી લઈને એમની બૂટ-પૉલિશ કે નેઇલ-પૉલિશ સુધીનું કશું જ બદલાતું નથી. ધોમધખતા તડકામાં, સુસવાટા મારતા શિયાળામાં કે અનરાધાર વરસતા વરસાદમાં એમને નવું કંઈ જ લાગતું નથી. એ તો હજુ ય ઊંધું ઘાલીને ગધ્ધા-વૈતરું કર્યે જ જાય છે. એમને મૌસમની નથી પડી, મિજાજની નથી પડી, પ્રકૃતિ સાથે તો વર્ષોથી છૂટાછેડા લઈ લીધા છે. વર્ષો પછી 'આ જોઈએ છે, પેલું જોઈએ છે'- એવા થોકબંધ જડબેસલાક પ્લાન્સ છે, પણ આ ક્ષણે શું કરવું છે, શું ગમે છે- તો કહેશે કે ખબર નથી. આજુબાજુની દુનિયા બદલાઈ રહી છે, એ જુઓ છો?- તો કહેશે કે ખબર નથી. હોપારા, તો તું જીવે છે કે નહીં?- તો ય કહેશે કે ખબર નથી .
એમને પ્રેમ કોની સાથે છે એ ખબર નથી, પ્રેમ છે કે નહીં એ પણ ખબર નથી. જીવે છે એટલી ખબર પડે તો પણ કેમ જીવે છે એની ખબર નથી. એમને મળવા જાઓ તો કહેશે કે ટાઇમ નથી, પણ ટાઈમ કેમ નથી એ ખબર નથી. આખો દિવસ દોડ-દોડ-દોડ-દોડ! પણ ઊભા રાખીને પૂછો કે ભાઈ કેમ દોડો છો?- તો કહેશે કે એ ખબર નથી!! દિલમાં ઉદભવેલા પ્રશ્નોનાં જવાબો આપવા મન ઉછાળા મારતું હોય ત્યારે એ દુનિયાદારીના તાળાં મારીને ગૂગલ પર જવાબો શોધવા જશે. પંદર-વીસ વર્ષો રોજ એકસરખું મશીન જેવું જીવીને પછી વિચારે ચડશે કે 'સાલું મજા નથી આવતી'! પણ મજા કેમ નથી આવતી એ ખબર નથી!
અને પછી એક દિવસે અચાનક ખબર પડશે કે લો, જિંદગી તો પૂરી થઈ ગઈ. બહુ બધું ઉકાળવાના સપના જોયા હોય, અને પછી ખબર પડે કે બધું બફાયું જ હતું. રોજ કેલેંડરમાં પત્તાં ફેરવ્યા હોય, પણ જિંદગીમાં ક્યાંક અટકી ગયા હોય- કેટલાક પહેલા બ્રેકઅપ પર જ અટકી ગયા હોય, કેટલાક ધંધામાં, કેટલાક બદલો લેવામાં, કેટલાક બદલી ના શકાય એવા ભૂતકાળમાં અને કેટલાક હજુ જેની પ્રસૂતિ જ નથી થઈ એવા ભવિષ્યમાં!
અને જિંદગી છૂટતી રહે છે. પણ એમના વિચારો-પૂર્વગ્રહો-નફરત-માન્યતાઓ-ઘેલછાઓ છૂટતી નથી. અને બસ એ રોજ એનો એ જ દિવસ જીવે છે. વર્ષોથી. વર્ષો સુધી. કેમ કે એમના માટે રોજ સોમવાર જ હોય છે !
તો તમારે આજે સોમવાર છે કે રવિવાર? સોમવાર જ હોય તો તમારે શું કરવાનું એ મને ખબર નથી. પણ રવિવાર હોય અને વીક-એન્ડની પાર્ટી હોય તો કહેજોને જરા ! આપણે આવી જઈશું. હઓ.

આ દલિત શું છે?

મને તો હજુ નથી સમજાતું કે દલિત શું છે, 'ને સવર્ણ શું છે? કેમ છે આ બધું? હું એક એવી વ્યક્તિ છું જે દુનિયાની ચિંતા ક્યારેય કરતી નથી. મને બસ જીવનની પ્રત્યેક પળને એન્જોય કરવી છે, બસ મજા કરવી છે. આ દુનિયા મારા જેવા લોકોની તો બની છે.. તો પછી આ બધું કેમ થઇ રહ્યું છે એ કોઈ સમજાવશે મને? અરે આજે મને આવા વિચારો કેમ આવે? કદાચ સાવ નવરાશની પળોમાં હું ન્યુઝ જોઈને પાગલ થાઉં છું..મારે આવું ના જોવું જોઈએ. પણ શું કરું, બધી સિરિયલ જોઈ લીધી, કોઈ સારા મૂવીઝ નથી આવી રહ્યા, તો મારે કંઈક તો કરવું…તો સાલું ખાલી દિમાગ ચકરાવે ચડ્યું કે આ દલિત શું છે? આ ભગવાન છે પણ કે નહિ? અને છે, તો સાવ આવો નફ્ફટ નાલાયક થઈને કેમ બેસી રહ્યો છે? કેમ હાલ પૃથ્વી પર અવતરતો નથી? એને હજુ શેની રાહ જોવી છે?
હું એક એવી વ્યક્તિ છું જે માત્ર એણે વિચારેલા ફેન્ટેસી વર્લ્ડમાં રહેવા માંગે છે. ક્યારેય માનવા તૈયાર નહિ કે ભગવાન હોય, કાસ્ટ હોય, રિલિજિયન હોય.… બસ એક જ વાત…ફેમિલી હોય, ફ્રેન્ડ્સ હોય, બાકી બધાં અજાણ્યા લોકો હોય જેમને જાણવાની આતુરતા બહુ હોય. મેં હંમેશા વિરોધ કર્યો છે આ કાસ્ટનો. કોઈ વ્યક્તિ તમને કાસ્ટ પૂછે જ કેમ? કેમ મેલું ઉપાડવું એ વારસાગત છે? કેમ હજુ એવું નથી હોતું કે જેને જે કામ ગમે એ જ કરે? બહુ બધા ક્વેશ્ચન્સ!! આજે આ બધા તોફાનોના વિડીયો પણ નથી જોવાતા. આટલા સમયથી મારા મનને, દિલને દૂર રાખ્યું આવી વાતોથી…એવું વિચારીને કે જેની આંખો પીળી હોય એને બધું પીળું જ દેખાય. મારે નથી જોવી દુનિયા બીજા લોકોની નજરથી. મારે એને મારી રીતે જોવી છે. અરે દુનિયા કેટલી કલરફુલ છે. કેમ એને આવી કાળી ગંદી નજરથી જોઉં? લોકો હાલ દંગલ કરે, રેલી કાઢે… મને બીક લાગે છે બહુ. એવું થાય કે નવી પેઢી ફરી આવું વિચારવા લાગશે કે હા, કાસ્ટ હોય…કાસ્ટિઝમ હોય!
મને એ નથી સમજાતું જયારે ઉનામાં આવું થયું ત્યારે આસપાસના લોકો કેમ વીડિયો બનાવવા માટે જખ મારતા હતા? કેમ કોઈને એવું ના સમજાયું કે કોઈ માણસ એનું કામ કરે છે, જો એ ના કરે તો ખરેખર ગંદકીના કારણે રોગચાળો ફાટી નીકળે? અને એવું કામ કરતાં વ્યક્તિને કોઈ અજાણ્યા ખબર નહીં કેવા હિંસક પશુ જેવા લોકોએ માર્યું…આટલી ગંદી રીતે.
રાજનાથ સિંહને હાલ સાંભળ્યા. એમણે કીધું કે ગુજરાત ગવર્મેન્ટ એનું કામ બખૂબી કરી રહી છે. પણ મને એ નથી સમજાતું કે તમારી ગવર્મેન્ટમાં એટલો પાવર કેમ નથી કે કોઈપણ વ્યક્તિ ભલે એ દલિત હોય કે સવર્ણ, ડરે કોઈ ખોટા કામ કરતાં, આવા ગેરકાનૂની કામ કરતાં?
વાત કરું આપણા મિત્રોની. આમ તો 'બેસ્ટ ફ્રેન્ડઝ ફોરેવર' જેવી લાઇન્સ બહુ ફેમસ હોય. તો જયારે આવી ઘટનાઓ બને ત્યારે એ લોકો ક્યાં હોય છે? અત્યારે ચાલી રહેલા પ્રોટેસ્ટમાં કેમ ખાલી દલિત લોકો પ્રોટેસ્ટ કરે? કેમ આખો દેશ નહિ? એનો મતલબ એ છે કે બાકી લોકો આ વાતથી સહમત છે કે વિકટીમ લોકો સાથે જે થયું એ બરાબર હતું???
જવાબ મને જે મળી રહ્યો છે મારા મનથી એનાથી મને ડર લાગે છે. હા, લોકો માને છે કાસ્ટમાં. અત્યારે દરેક વ્યક્તિએ આ પ્રોટેસ્ટનો ભાગ બનવું જોઈએ, જો તમે કાસ્ટિઝમમાં ના માનતા હોય તો. ઘરે બેઠા વાતો કરવી છે "અરે અરે ખોટું થયું", તો તમે બતાવોને ખોટું થયું. કેમ અંદર રાખો છો? લોકો બિચારા ખરેખર એટલા ભોળા છે? આ વાતનો ફાયદો દરેક પોલિટિકલ પાર્ટી ઉઠાવી રહી છે. રાજનાથ એવું કહે છે કે કૉંગ્રેસ સરકાર હતી ત્યારે પણ દલિતો પર બહુ બધા અત્યાચાર થયા. પણ નંગ માણસ…ડોબા માણસ, તું એમ કેમ નથી વિચારતો કે આમાં સરકાર શું કરે છે? આગ લગાવીને દરેક પાર્ટી રોટલા શેકે પોતાના. રાહુલ ગાંધી ગુજરાત આવવાના છે, વિક્ટિમ્સને મળવા. વળી રહી જતા હતા તે કેજરીવાલ પણ આવે. એ લોકો આ બધા ટાઈમે આવે. તો શું એ લોકો દલિતોને હેલ્પ કરશે? ના. એવું નથી થવાનું. આ બધા જ મતલબી.
બદલવાનું આપણે છે, બદલાવાનું આપણે છે. આપણે કોઈને દલિત નથી સમજવાનું... આપણે કોઈને સવર્ણ નથી સમજવાનું. પહેલાં આપણે આપણા મનની દલિતગ્રંથી કાઢવી પડશે. મારા માટે એ દરેક વ્યક્તિ દલિત છે જે કોઈને દલિત સમજે છે. દલિત પોતે દલિત છે કેમ કે એ જ એમાંથી બહાર નથી આવતો. કોઈ દલિત નથી દુનિયામાં. મને પોલિટિક્સ નથી સમજાતું. પણ એટલું તો સમજાય છે કે લોકો ફાયદો ઉઠાવે છે આવી સિચ્યુએશન્સનો. અને છેલ્લે, હું પોતે પણ એ જ છું જેને તમે દલિત કહો છો. પણ હું કન્ફયુઝ છું કે એનો મતલબ શું થાય? કેમ એ ગાળ જેવું લાગે છે? કેમ?
- Pooja 
***
આ લખનાર છોકરી કોઈ લેખક નથી. પોતાની મસ્તીમાં રહેતી બાકીની દુનિયાથી બેખબર અને બેફિકર મસ્તમૌલા છે. એણે ક્યારેય કોઈ વાર્તા, આર્ટિકલ કે એવું કંઈ જ લખ્યું નથી. ના, આ એણે લાઇક્સ કે કૉમેન્ટ્સ મેળવવા નથી લખ્યું, ક્યાંય મૂક્યું પણ નથી. આ ખાલી બળાપો નથી. એના જેવા જ હજારો-લાખો યુવાનોના મનમાં ચાલતી ગડમથલ છે કે કઈ દુનિયા સાચી છે? જેમાં એના જેવા લોકો સોનેરી સપના જોઈને એવી દુનિયા બનાવવા મથતા રહે છે એ? કે પછી એમની એવી દુનિયાને ક્ષણભરમાં તોડી પાડીને કાળઝાળ વાસ્તવિકતા બતાવતા આ ઉનાના નીચ-નરાધમોની દુનિયા? આ સવાલ એણે મને પૂછ્યો છે, તમને પૂછ્યો છે. પણ એથી વધારે આ ખુદને જ પૂછાયેલો સવાલ છે. કદાચ વર્ષોથી પૂછાતો રહેલો સવાલ છે. અને આવા લાખો નવી પેઢીના ભારતીયો છે જેને આ જ સવાલો મનમાં ઘૂમરાયા હશે.
હલી ગયો છું આ વાંચીને. ના, બધાંને દલિત-દલિત કે સવર્ણ-સવર્ણ નથી કરવું. દરેકની પોતપોતાની જિંદગી છે, 'ને દરેકને એમાં મસ્ત રહેવું છે, જલસાથી જીવવું છે. પણ આવું કંઈક થાય છે, 'ને હલી જવાય છે. શું સંદેશો આપી રહ્યા છીએ આપણે આપણી નવી જનરેશનને? નફરતનો? વાડાબંધીનો? વેર-ઝેરનો? ક્યાં સુધી આપણે આપણી માનસિક ગંદકીનું પ્રદર્શન કરતા રહેવું છે? ક્યાં સુધી ગંધાતો ગર્વ લઈને ફર્યા કરવું છે? "મારો દેશ ધીમે ધીમે બદલાઈ રહ્યો છે" એવા વહેમ લઈને હું ફર્યા કર્યો છું. પણ ત્યારે જ આવું કંઈક થાય છે, 'ને સમજાય છે કે આપણે હજુ ત્યાંના ત્યાં જ છીએ, એક તસુ પણ ખસ્યા નથી.
બહુ જ નિરાશ થઇ જાઉં છું ક્યારેક. નાનો હતો ત્યારથી એક સપનું છે કે આ દેશ માટે કંઈક કરવું છે, એના લોકો માટે કંઈક કરવું છે. અનેક તકો અને પ્રલોભનો છતાંય ક્યારેય આ દેશ છોડીને જતા રહેવાનો વિચાર નથી આવ્યો. આ ધરતીના ઇંચ-ઇંચ ટુકડા સાથે પ્રેમ છે મને. એના લોકોથી પ્રેમ છે. હું "મેરા ભારત મહાન" છું. ગજ ગજ છાતી ફુલાવી છે તિરંગાને ફરકતો જોઈને. રાષ્ટ્રગીતના એક એક શબ્દ પર ધબકારને ધક ધક કરીને હામી પુરાવતો સાંભળ્યો છે.
પણ...અને... હવે ગળે ડૂમો ભરાયો છે, આંખ ભીની થઇ ગઈ છે. ખબર નથી પડતી કે આ દેશ ખરેખર "મારો" છે? જે લોકો માટે મારે કંઈક કરી જવું છે એ લોકો મને "પોતાનો" સમજે છે? ક્યારેય સમજશે?

રક્ષાબંધન -- વૈભવનો વૈભવ છે આ!

"કેમ હું નહીં? એ વધારે સારી લાગે છે એટલે કે હું મુસ્લિમ છું એટલે?" અને પાંચમા ધોરણમાં ભણતો વૈભવ એનો પ્રશ્ન સાંભળતા-વેંત ચીરેચીરા થઈ જાય છે.
શાળામાં રક્ષાબંધન ઉજવાઇ રહી છે. હું રિચા ભટ્ટ માટે આગળના દિવસે જ એક પેન્સિલ-રબર ગિફ્ટમાં આપવા લાવ્યો છું. પણ પોતાની મરજી મુજબ રાખડી બાંધવાની છૂટ આપવાના બદલે મેડમ લાઇન કરાવે છે. જેના ભાગમાં જે આવે એ છોકરી રાખડી બાંધે. હું લાઈનમાં છું, સામે કોઈ છોકરી છે. રિચા થોડી આગળ છે, એટલે મેડમ જુએ નહીં એમ હું છટકીને રિચાની સામે જઇને ઊભો રહી જાઉં છું. એ જ વખતે આ પ્રશ્ન આવીને વાગે છે મને, છેક અંદર સુધી. હું સ્તબ્ધ થઇને એ પૂછનારને જોઇ રહું છું. પાછો જાઉં છું, એની સામે જઇને ઊભો રહી જાઉં છું. એ છોકરી, કરિશ્મા વ્હોરા, ખુશ-ખુશ થઇને મને રાખડી બાંધે છે. રિચા માટે લાવેલા પેન્સિલ-રબર હું એને આપી દઉં છું. પછી રિચા પણ રાખડી બાંધે છે, 'ને હું એને બીજા દિવસે ગિફ્ટ આપવાનો વાયદો કરું છું. અને એ હસીને કહે છે કે 'ભાઇ, તું કંઇ આપે કે ન આપે, રાખડી તો તને બાંધવાની જ હતી.' અને હજું દરેક રક્ષાબંધન પર પહેલો ફોન કરવાનો સિલસિલો કરિશ્માએ જાળવી રાખ્યો છે, 'ને બીજા દિવસે ફોન કરીને "શરમ કર ભાઈ, રક્ષાબંધન પર પણ મારે તને સામેથી ફોન કરવો પડે છે" એવી મીઠી ફરિયાદ કરવાનું રિચા ભૂલી નથી.
હું દસમા ધોરણમાં છું. ટ્યુશનમાં રક્ષાબંધન છે. હું અને મોહિત કડિયા જોડે બેઠા છીએ. પૂજા દવે મને રાખડી બાંધી રહી છે, 'ને અમારે ધ્યાને આવે છે કે એનાં હાથ ધ્રૂજી રહ્યાં છે. મોહિત એનો ધ્રૂજતો હાથ પકડી લે છે, અને બોલે છે- "ભાઇ છીએ તારા. ડર નહીં. કોઈ બીજાથી પણ ડર લાગે તો અમે બેઠા છીએ." અને પછી એ હાથ ધ્રૂજતો બંધ થઈ જાય છે. અને છેલ્લાં નવ વર્ષથી આ હાથ પર પૂજાની રાખડી ના બંધાઈ હોય એવી એક પણ રક્ષાબંધન હજુ ગઇ નથી.
હું બારમા ધોરણમાં છું. કલાસમાં રક્ષાબંધન ઉજવાઈ રહી છે. પણ હું વર્ગ સુશોભન સ્પર્ધાનું રિઝલ્ટ ક્યારે આવવાનું છે એ પૂછવા આચાર્યની કેબિનમાં ગયો છું. થોડીવાર પછી હું આવું છું. રાખડીઓ બાંધવાનું લગભગ પૂરું થઈ ગયું છે. મારૂં આ વર્ષ રાખડી વગર જ જવાનું એમ વિચારતો હું ઊભો છું. અને મને આવી ગયેલો જોતાંવેંત દિશા અને પ્રેરણા મને ખખડાવી નાંખે છે. એમનાં ગુસ્સાનું કારણ મને રહી-રહીને સમજાય છે. બીજી બધી છોકરીઓએ જેમને રાખડી બાંધવી હતી એમને બાંધી દીધી, પણ વૈભવ હાજર નહોતો એટલે એ રાહ જોઈને બેસી રહી છે. અને "એમાં શું થઈ ગયું? તમારે તો બીજા જેને રાખડી બાંધવાની હોય એને બાંધી દેવાય ને!" એવી મારી બાઘી દલીલ સામે એમનો સણસણતો જવાબ આવે છે: "કેવી વાત કરે છે! તારા પહેલાં બીજા કોઈને તો નહીં જ બંધાય." અને આંખમાં આવી ગયેલાં ઝળઝળિયાં રોકતો હું ફરી એકવાર ચૂપ થઈ જાઉં છું, હાથ લંબાવી દઉં છું.
ધીરે ધીરે, કંકુનો ચાંલ્લો કરીને એક પછી એક રાખડીઓ બંધાતી જાય છે. અને પછી કપાળ પર ચાંલ્લો કરવા જેટલી જગ્યા નથી રહેતી. દેવી સુથાર રાખડી લઇને આવે છે, અને હું બોલી પડું છું કે "દેવી, હવે ચાંલ્લો કરવા જેટલી જગ્યા નથી રહી. બહુ ફેલાયું છે. તું ખાલી રાખડી બાંધ." એ જવાબમાં હસી જાય છે, "કોણે કહ્યું કે જગ્યા નથી ? આ બધું ખાલી જ તો છે." એવું બોલીને ગાલ પર કંકુનો લિસોટો કરે છે. અને એનાં પછી આવનારી દરેક છોકરી ચહેરા પર જયાં જગ્યા મળે ત્યાં લિસોટા કરે છે, અને વૈભવ રક્ષાબંધનના દિવસેય લાલ રંગથી હોળી રમતો રહે છે.
ત્યાંથી નીકળીને સાંજે ડ્રેસિંગ કરાવવા હૉસ્પિટલ જાઉં છું. કાઉન્ટર પર બેઠેલી છોકરી મારો રંગબેરંગી હાથ જોઇ રહે છે. હજુ તો રક્ષાબંધન બીજા દિવસે છે. હું એનો ભાવ સમજી જાઉં છું, 'ને હસીને કહું છું કે "આ તો આજે સ્કૂલમાં રક્ષાબંધન હતીને એટલે." અને એ દિવસની સત્તરમી રાખડી હૉસ્પિટલમાં બંધાય છે, કોણીની બિલકુલ નીચે. કાઉન્ટર પર બેઠેલી એક અજાણી છોકરી દ્વારા.
કૉલેજનાં પહેલા વર્ષમાં મોટી બહેન રિંકુનાં લગન છે. એને મળવા લોકો આવ્યાં કરે છે. અને એ બોલે છે કે, "મારી બહેનપણીઓ કરતાં વૈભવની બહેનો વધારે આવી છે મળવા." અને માસીની છોકરી એને પૂછી બેસે છે કે "આટલી બધી છોકરીઓ વૈભવને સગા ભાઈ જેવું રાખે તો તને ઈર્ષ્યા નથી આવતી?" એક ક્ષણ પણ રોકાયા વગર એ જવાબ આપે છે: "એમાં ઈર્ષ્યા કેમ થાય? મને તો ગર્વ હોવો જોઈએ ને કે એ મારો સગો ભાઇ છે!" અને બીજા રૂમમાં ચા વહેંચતો હું સાંભળી જાઉં છું, 'ને ભરાઈ આવેલી આંખો કોઈ જોઇ ના જાય એટલે ઘરનાં પગથિયાં ઊતરી જાઉં છું.
'ને, એ જ રિંકુ પછી એક દિવસ પ્રેમથી ધમકાવે છે: "વૈભવ, આટલી બધી બેનો ના હોય . હવે તું કૉલેજમાં આવ્યો. ફ્રેન્ડ્સ બનાવતાં શીખ." અને ત્યારથી હું કોઈને બેન બનાવવાનું બંધ કરી દઉં છું. સામેથી કહી દઉં છું કે મારી આ જન્મની બેનોનો કોટા પૂરો થઈ ગયો છે.  એ વાતને વર્ષો થઈ ગયાં, કૉલેજ પૂરી થઈ ગઇ. અને હમણાં વાત કરતાં કરતાં પ્રિયાંશી એકવાર પૂછી લે છે: "તમે મારાથી ઘણાં મોટાં છો. હું તમને 'ભૈયા' કહું તો ચાલશે?" અને તરત વળતા જવાબમાં "અફકોર્સ. કેમ નહીં?" સાથે વર્ષો પછી એક નાનકડી ડૉક્ટર બેન ઉમેરાય છે મારા એ પરિવારમાં.
અને વળી એક રક્ષાબંધન આવીને દરવાજે દસ્તક દઇ રહી છે. હું સૂનમૂન થઈ ગયો છું. અમૃતા ઉપાધ્યાય નથી આવવાની આ વર્ષે પહેલી રાખડી બાંધવા. એ લગન કરીને ઓસ્ટ્રેલિયા જતી રહી છે. 'ને હું વિચારે ચડ્યો છું કે કાલે સવારે હવે ઘરમાં કોણ મને એમ કહીને ઉઠાડશે કે "જલ્દી ઉઠ, અને તૈયાર થઈ જા, અમૃતા આવતી હશે!" કેટલાં વર્ષો પછી પહેલીવાર રિંકુ એમ નહીં બોલે કે, "અમૃતાને આવવા દો, પછી હું રાખડી બાંધુ છું." પહેલીવાર સમજાય છે કે એ કેટલી દૂર થઈ ગઇ છે…! 
એક પછી એક રક્ષાબંધન સ્મૃતિપટ પર આવીને પોતાની હાજરી પુરાવી રહી છે. યાદ આવીને મનમાં રહી ગયેલી, અહિં શબ્દોમાં ના ઉતરેલી હજુ કેટલી રાખડીઓ છે, કેટલી પ્રેમ-નીતરતી લાગણીઓ ભરાઈ પડી છે! ગળે ડૂમો ભરાયો છે, આંખે ઝાકળ બાઝ્યું છે. વૈભવનો વૈભવ છે આ! હા, આ પ્રેમ, આ વિશ્વાસ, આ સતત મને તરબોળ કરતી રહેલી લાગણીઓ એ ખજાનો છે મારો. એક જીવન આપી શકે એનાં કરતાં વધુ પ્રેમ મળ્યો છે મને. એક માણસ પચાવી શકે એના કરતાં પણ કદાચ વધારે. એટલે જ હૈયામાં ના સમાતા આમ તમારી સામે ખજાનો ખુલ્લો મૂક્યો છે આજે. અને મારાં અને એમનાં- બંને બાજુથી નિરંતર વહેતી રહેલી લાગણીઓનો ધોધ ખાસ તો જવાબ છે એ બધાં ચીબાવલા લોકોને જે એમ કહેતાં ફરે છે કે "લોહીની ભાગીદાર હોય એ જ બેન, બાકી બધાં દંભ કે ગોરખધંધા. આપણે તો આ માનેલા ભાઇ-બેનમાં નથી માનતાં બ્લા બ્લા બ્લા…" રહેવા દો સાહેબ, તમને નહીં સમજાય.. તમે સંબંધોમાં લેબલ શોધવામાં રહી જશો, હું લાગણી જોઈને નિચોવાઈ જઈશ.
હા તો, બસ એટલું જ. મારી બધી બહેનોને, તમારાં આ ભાઈએ આજે યાદ કરી છે. અને હવે આ હાથ તમારી રાખડીઓથી ઉભરાતો ના હોય, એટલે કાંઇ સ્નેહ ઓછો નથી થયો, તમારું મહત્વ ઓછું નથી થયું. સરસ મજાની રસઝરતી જિંદગી જીવું છું, 'ને તમારી ખોબલે-ખોબલે મળેલી, મળતી રહેલી દુઆઓ છે, એ ગાંઠે બાંધીને ચાલુ છું. એટલે જ સ્તો, યે જીંદગી ગુલઝાર હૈ…  
હેપ્પી રક્ષાબંધન… ~--@--~ 

Tuesday, 8 March 2016

પહેલી મુલાકાત : વિંધ્ય-10 ની વાતો

કદાચ રવિવાર હતો. ઘણાં વર્ષો થઇ ગયા એટલે બરાબર યાદ નથી. આનંદ કબાટ અને ટેબલ સાફ કરતો હતો. રવિવાર જ હશે, આવાં સાફસફાઈનાં કામો એને રવિવારે જ યાદ આવતાં. હું માંડ બ્રશ કરીને ચા પીવા જાઉં કે સીધો હવે જમવા જ જાઉં એ વિચારમાં હતો, ને એણે ઊઠીને રૂમની સફાઈ કરવાનું ચાલુ કરેલું.

અમને બી.વી.એમ. કોલેજની વિંધ્ય હોસ્ટેલમાં આવ્યે હજુ કદાચ પંદરેક દિવસ જ થયા હતા. અને એ કહે કે આજે રૂમ સાફ કરવો પડશે, બહુ જાળાં અને ધૂળ જામી ગઈ છે. હું બેડ પર પલાંઠી વાળીને બેઠા-બેઠા ક્યાં ધૂળ જામી ગઈ છે એ શોધતો હતો; મને તો નહોતી દેખાતી. એના ચશમાંના નંબર મારા કરતાં વધારે છે એટલે કદાચ એને જલ્દી દેખાઈ જતી હશે. એક તો આનો આ ત્રાસ. એને બધું જ વ્યવસ્થિત જોઈએ, પોતપોતાની જગ્યા પર; ને મને બધું રમણ-ભમણ ના હોય તો કોઈ શોપિંગ મોલમાં આવી ગયો હોય એવું લાગે. મારું ચાલે તો અમારા રૂમ નંબર 10ની બહાર પાટિયું લગાવું : " Order is temporary; Chaos is permanent. " જો કે રૂમનું તાળું ખરીદવામાં ય મારું કંઈ ચાલ્યું નહોતું, એટલે પાટિયું તો એ મને લગાવવા જ કેવી રીતે દે !

હું ચૂપચાપ બેઠો-બેઠો એને સફાઈ કરતાં જોઈ રહ્યો હતો. હમણાં એ કહેશે કે આ બેડ પકડાવ, આ ખુરશી ઊંચી કર, ગાદલા ઊંચકીને બહાર મૂકી આવ, રજાઈના કવર કાઢવામાં મદદ કર... અસાઇન્મેન્ટ લખવાનાં બાકી છે, 'ને આ આજે ખોટી કસરત કરાવશે. ચોપડાઓની થપ્પી ગોઠવતાં-ગોઠવતાં એ અચાનક પાછળ ફર્યો, મારી સામે જોઈને બોલ્યો : "ઓહો, સાહેબ તો પલાંઠી વાળીને બેઠા છે ને ! મોકલું હોં સાહેબ, ચા-નાસ્તો મોકલું તમારા માટે. અને જુઓ તો ખરા, સફાઈ હું કરું છું ને પોતે મોઢા પર રૂમાલ બાંધીને બેઠા છે. એવી કોઈ વસ્તુ શોધી છે વૈજ્ઞાનિકોએ જેની તને એલર્જી ના હોય ?"

એને ખબર હતી કે મને ધૂળની એલર્જી છે. પણ એને એ એકલો જ સફાઈ કરે છે એવું ના લાગે એટલે હું બેઠો હતો. અત્યારે મારુ સમગ્ર અસ્તિત્વ ચા-ચાની પોકારો કરતું હતું. પણ એ 'હાલ ચા પીશ નહીં, પીવા દઈશ નહીં'નો દ્રઢ નિશ્ચય કરીને ખૂણે-ખૂણે સાવરણી ઠોકયે જ જતો હતો. મોદીની ટીકા કરનારા બધા ય છેલ્લે ક્યાંક ને ક્યાંક તો મોદીના ગુણો અપનાવી જ લે છે. ગરમી લાગતી હતી ને એણે પંખો બંધ કર્યો હતો. એટલે મેં માથા પરના પંખા પર નજર કરી. છેલ્લે આ પંખો 1947માં સાફ થયો હશે. એનો ઓરીજીનલ કલર કયો હશે એ વિષે અમારે ઘણી વાર શરત લાગતી. જો આનંદ આજે આ પંખો ય સાફ કરવાનું કહે તો બપોરે તો ઠીક, સાંજે ય જમવા ભેગા નહિ થવાય.

અચાનક દરવાજે ટકોરા પડ્યા. એક છોકરો આવીને ઊભો હતો, હસીને એણે અંદર આવવા માટે પૂછ્યું. બરમુડો-બનિયાન પહેરીને સફાઈ કરતા આનંદને જોઈને હુંય કંટાળ્યો હતો, મેં એને 'આવ ને ભાઈ' કહીને અંદર બોલાવ્યો. એ આવીને મારી સામે પડેલી ખુરશીમાં બેઠો, અને આનંદને સફાઈ કરતાં જોવા લાગ્યો.

 એક ખૂણો સાફ થયો એટલે કોણ આવ્યું એ જોવા આનંદ પાછળ ફર્યો. પહેલાં તો હું એકલો હતો, હવે અમે બે લોકો આનંદને સફાઈ કરતા જોવાનો આનંદ લઇ રહ્યા હતા. એ જોઈને એ ગિન્નાયો, 'ને સાવરણી ફેંકીને એ ય ટેબલની બાજુમાં પડેલી ખુરશીમાં બેસી ગયો.

હવે હું થોડો નવરો થયો, એટલે પેલા નવા આવેલા છોકરા બાજુ ધ્યાન ગયું. પહેલી જ વાર રૂમમાં આવ્યો હતો, તો પણ જાણે રોજ ટોળટપ્પાં કરવા આવતો હોય એટલી સહજતાથી એ કંઈ જ બોલ્યા વગર બેઠો હતો. એ કોણ છે 'ને કેમ આવ્યો છે એવું પણ મેં નહોતું પૂછ્યું. હવે ટગર-ટગર તાકી રહેવાનો વારો મારો અને આનંદનો હતો. અમે થોડીક નવાઈભરી નજરે એને જોવા લાગ્યાં. અમારા બંનેનું ધ્યાન એની બાજુ ગયું એટલે એણે પણ બોલવાનું ચાલુ કર્યું:
" હાઈ. હું પૂજન. પૂજન ખાનપરા. "
"પૂજા ખાન ? આ તે વળી કેવું નામ છે ?" ચમકીને મેં પૂછ્યું. 
"પૂજા નહિ, પૂજન. પૂ જ ન . અને ખાન નહિ, ખાનપરા. " ચોખવટ કરીને એ હસ્યો. 
મેં આનંદ સામે જોયું. એ મારી સામે જોઈને હસતો હતો, કદાચ એને પહેલી વારમાં જ નામ સમજાઈ ગયું હશે; કે પછી એને એમ લાગ્યું કે મેં જાણીજોઈને નામમાં ભૂલ કરી.
 મેં અમારી ઓળખાણ આપી : "હું વૈભવ અમીન. મિકેનિકલ ડિવિઝન 6. આ આનંદ મકવાણા. સિવિલ."

 પેલાએ ફરી ચાલુ કર્યું :
"રિશફલિંગમાં આ કોલેજમાં ટ્રાન્સફર થઇ છે. કોમ્પ્યુટર બ્રાન્ચમાં. "

ઓહ. એટલે આ નવો હતો.
"તો તું પહેલાં કઈ કૉલેજમાં હતો ?"
"વિશ્વકર્મા કૉલેજ. ચાંદખેડા. બે અઠવાડિયા ત્યાં ભરીને આવ્યો, આજે જ. "
"તો અચાનક આ બાજુ કેમ?" આનંદે પૂછી લીધું.
"થયું કે હોસ્ટેલ જોતો જાઉં. પણ એક્કેય રૂમ ખુલ્લી નહોતી. બધાં ઊંઘતા લાગે છે. આ જ રૂમ ખુલ્લી જોઈ, એટલે જોવા માટે અંદર આવ્યો. "

'આ આનંદના પ્રતાપે. આખું ગામ રવિવારની નીંદર કાઢે ત્યારે એને કચરો કાઢવો હોય. બાકી આ રૂમ પણ ખુલ્લી ના હોત.'- આવું હું મનમાં જ બોલ્યો. મોટેથી બોલું તો હજુ સાફ કરવાની હતી એ બારીમાંથી આનંદ મને બહાર ફેંકી દે.

"અચ્છા. પણ આ હોસ્ટેલમાં તો એડમિશન ફુલ થઇ ગયું. એકપણ રૂમ ખાલી નથી."
"અરે ના, મારુ રહેવાનું તો સેટિંગ થઇ ગયું છે. આ તો ચા પીવા જવું હતું, એટલે કોઈ હોય તો લઇ જાઉં એમ વિચારીને આવ્યો. "

ચાનું નામ સાંભળીને જ એ છોકરો મને ગમી ગયો. હું ઊભો થઈને એનો હાથ પકડીને ચા પીવા લઇ જવાનું જ વિચારતો હતો કે આનંદ ફરી બોલ્યો :
"અહીં નજીકમાં જ ચા મળે છે. રોડની સામે જ. શક્તિ ટી-સ્ટૉલ. વૈભવ, તું બેસ, આપણે આ પતાવીને ચા પીવા જઈશું." એક જ મિનિટમાં મારાં બધાં અરમાનો પર એણે ઠંડુ પાણી રેડી દીધું. આને ઊંચકીને બારીની બહાર ફેંકી દઉં તો કેવી મજા આવે ! જો એક જણને બારીની બહાર ફેંકી દેવાની છૂટ મળે તો હોસ્ટેલમાં રહેતા બધા લોકો પોતાના રૂમ-પાર્ટનરને જ પસંદ કરે.

ફરી પેલો છોકરો બોલ્યો : "અરે ના, વાંધો નહિ. આ તો કોઈ આવતાં હોય તો. સરસ કડક ચા પીવી હતી. "

"તો શક્તિમાં જાય એના કરતા મોહિની કોર્નંર જજે. ત્યાં મસ્ત ચા મળે છે. અહીંથી સીધાં-સીધાં જાઓ 'ને જે ચોકડી આવે એ મોહિની કોર્નંર. ત્યાં નાસ્તો પણ સારો મળી રહેશે." મેં હવે પંદર દિવસોમાં મેળવેલું જ્ઞાન વહેંચવાનું ચાલુ કર્યું.

"બરાબર. એ તો જઈ આવીશ. મારે રૂમ માટે થોડોક સામાન પણ લેવો હતો. "

હવે આનંદનો વારો આવ્યો : "એ માટે એક કામ કરજે. અહીંથી ડાબી બાજુ જઈશ તો ઇસ્કોન મંદિર આવશે. ત્યાંથી લેફ્ટ લઇ સીધો જઈશ એટલે ભાઈકાકા સર્કલ આવશે. ત્યાં નજીક જ એક મોલ છે. બધું અલગ અલગ લાવે એના કરતાં ત્યાંથી જ બધું મળી રહેશે. "

"હા, એ તો એવું જ કંઈક કરીશ." પેલો એટલું જ બોલ્યો.

અચાનક મને યાદ આવ્યું: " ઓ આનંદ, તું એને ગોળ-ગોળ ફેરવીને ક્યાં મોલ બાજુ મોકલે ? કેટલું દૂર પડશે ! એના કરતાં અહીંથી સીધો નાના બજાર જાય તો ત્યાંથી રાઈટ સાઈડ એકદમ નજીક જ આવે સર્કલ. ત્યાંથી થોડે આગળ જાય એટલે મોલ, "

" ના, ઇસ્કોનવાળો રસ્તો જ નજીક પડે. અહીંથી જલ્દી પહોંચાય છે. "

" અરે ભ'ઈ, નાના બજારથી જલ્દી પહોંચાય. "

આનંદ ઉકળ્યો: "તને ઇડરના બસ સ્ટેન્ડથી તારે ઘેર જવું હોય તો કયા રસ્તે જવું એ યાદ છે ? તને વળી ક્યારથી રસ્તા યાદ રહેવા લાગ્યા ? " હવે હું ચૂપ થઇ ગયો. કદાચ ઇસ્કોનવાળો રસ્તો જ નજીક હશે. પેલો પણ સમજી ગયો કે આનંદ કહે એટલે ફાઇનલ. એ ખાલી હસ્યો.

"પછી જમવાનું કે એવું કંઈ ગોઠવ્યું છે કે નહીં?" આનંદ હવે આને છોડશે નહીં.
"ના. એ તો હવે ધીરે ધીરે કરશું બધું."
"નાના બજાર તો જોયું ને તેં ? એની બાજુમાં ગુજરાત ડાઇનિંગ હોલ છે. ત્યાં બહુ સરસ જમવાનું મળે છે. "
"બરાબર."
એ એકલો જ બધી માહિતી આપી દે તો હું શું કરીશ? મેં ય જ્ઞાનસરિતા ચાલુ કરી: "એની પાછળ જ બીજો નારાયણ ડાઇનિંગ હોલ છે. ત્યાં પણ જમવાનું સારું મળે. વળી ત્યાં રવિવારે ફિસ્ટ પણ હોય છે. એક ઇસ્કોનની બાજુમાં પણ છે. એ આપણે નજીક પડે. "
"બરાબર."
"અને સવારે કે બપોરે નાસ્તો કરવો હોય તો અહીં સામે જ રુદ્રાક્ષ કોર્નંર પર મળી જશે. 'ને ન્યુ હોસ્ટેલમાં પણ કેન્ટીનમાં મળે જ છે. બીજો નાસ્તો કરવો હોય તો યુનિવર્સીટી બાજુથી મોહિની કોર્નંર જતા રહેવાનું. ત્યાં બધું મળી રહે. "
"તું પાછો રસ્તો બોલ્યો ? મોહિની કોર્નંર રુદ્રાક્ષવાળા રસ્તે નજીક પડે. તને ચાલવાનો શોખ હોય એટલે કંઈ બધાને લાંબો રસ્તો ના ગમતો હોય. પૂજન, વૈભવ કહે એ રસ્તે જવાનું જ નહીં. "

આજે આ મને નહીં બોલવા દે. મને પંદર દિવસ થયા તો એને ય એટલા જ થયા. પણ તો ય એ કહે એ જ રસ્તો સાચો. ભલે. મેં વાત બદલી.
"તારું વતન કયું?"
"હું આમ તો જૂનાગઢનો. પણ વર્ષોથી કલોલ રહીએ છીએ. તમે? "
"અમે બંને ઇડરના." હું બોલ્યો.
"ના, વૈભવ ઇડરનો. હું ઇડરની બાજુમાં રેવાસ નામનું ગામ છે, ત્યાંનો." આ હવે મને સુધારવાની એક પણ તક નહીં છોડે.

"ઓકે." એટલું બોલીને એ છોકરો હસ્યો. "બાય ધ વે, મોલ ઇસ્કોન અને નાના બજાર બંને બાજુથી સરખો જ થાય. એવી જ રીતે, મોહિની કોર્નંર પણ બંને રસ્તે સરખું જ થાય. વિદ્યાનગરના બધા રસ્તા સર્કલ આકારે છે. તમે એક જગ્યાએથી સીધું ચાલ્યા કરો તો પાછા એ જ જગ્યાએ આવી જાઓ." એટલું બોલીને એ મરક્યો.

હું ને આનંદ બબૂચકની જેમ એકબીજાની સામે જોઈ રહ્યા હતા. આ આજે આવેલો છોકરો અમને બંનેને શીખવાડતો હતો. જો કે આ એક જ જગ્યાએ પાછા આવી જાઓ- વાળી વાતનો અમને અનુભવ થઇ ગયેલો, એટલે એ સાચું જ બોલતો હતો. પણ એને કેમની ખબર?

અમારા બંનેના ચહેરાના ભાવ એ વાંચી ગયો હોવો જોઈએ. એ ફરી હસ્યો, ધીરે રહીને બોલ્યો, "અહીંયા પાછળ આરપીટીપી સ્કૂલ છે એ જોઈ છે?"

અમે બંનેએ ડોકું હલાવીને હા પાડી.

" એ મારી સ્કૂલ હતી. હું બારમા સુધી ત્યાં જ ભણ્યો છું. એટલે જ રિશફલિંગ કરાવીને વિદ્યાનગરમાં પાછો આવ્યો છું."

મેં આનંદ સામે જોયું, આનંદે મારી સામે. અમે ક્યારના આને વિદ્યાનગરમાં ક્યાં જવું, શું ખાવું ને શું કરવું એ સમજાવતા હતા. અને એ નાલાયક બરાબર-બરાબર કર્યે જતો હતો, પણ મ્હોંમાંથી ફાટતો નહોતો કે એને બધું જ ખબર છે. હવે એક નહીં, મારે બે લોકોને ઊંચકીને બારીમાંથી બહાર ફેંકી દેવા છે!

Friday, 5 February 2016

પૅકિંગ

હું પૅકિંગ કરતો હતો. વલ્લભ વિદ્યાનગરની બીવીએમ કોલેજની વિંધ્ય હોસ્ટેલની 10 નંબરની એ રૂમમાં હું એકલો જ હતો. લગભગ આખી હોસ્ટેલ સૂમસામ હતી. યુનિવર્સિટિ એક્ઝામ્સ પૂરી થઈ હતી. બીજા બધાં તો 2-3 દિવસ પહેલાં જ ઘરે જવા નીકળી ગયેલા. અમે બે-ત્રણ મિકેનિકલ-વાળા જ હતા. બીજા બધાને 5-6 વિષયો અને અમારે સાત! એન્જીનિયરીંગમાં  સૌથી કમનસીબ પ્રજાતિ આ મિકેનિકલની હોય. રેગ્યુલર દિવસોમાં પણ બીજા બધાં પત્તાં ટીચતા હોય, લેપટોપમાં મૂવી જોતાં હોય કે ગર્લફ્રેંડ જોડે ગુટર-ગુ કરતાં હોય ત્યારે મિકેનિકલ-વાળો બંદો એક ખૂણામાં ટેબલ પર લાંબી-પહોળી ડ્રૉઇંગ-શીટ ફેલાવીને ઊંધો પડ્યો હોય. જોડે રોલર, રૂલર, જાતજાતની પેન્સિલ્સ, ઇરેઝર ને શસ્ત્ર-સરંજામ પાથરેલો હોય. આડો-ઊભો-ઊંધો-સીધો થઈને ડિઝાઇન્સ દોરે જતો હોય. મગજ ચકરાવે ચડાવે એવા નટ-બોલ્ટ દોરવામાં એના આંટા ઢીલા થઈ ગયા હોય!


બસ એ જ કંટાળાના ભાવ સાથે હું પૅકિંગ કર્યે જતો હતો. ઘરે જવાની જલ્દી હતી. એક વાગ્યાની આણંદ-અમદાવાદ એક્સ્પ્રેસ હાઇવે ચૂકી જાઉં તો સીધી સવા બે વાગ્યે બીજી બસ હતી. સાડા બાર તો થઈ જ ગયા હતા. છેલ્લા અઠવાડિયાના ધોયા વગરનાં કપડાં, પસ્તીવાળાને ત્યાંથી સેકંડમાં લીધેલી નોવેલ્સ, મોલમાંથી વિન્ડો-શોપિંગ કરવાના બહાને થઈ ગયેલી થોડી-ઘણી ખરીદી.. બધું યાદ કરી-કરીને મૂકયે જતો હતો. મમ્મીએ યાદ કરીને ચાદર અને નહાવાનો ટોવેલ લઈ આવવાનું કહ્યું હતું. એ ધોતી વખતે દર વખતે એ કહેતી કે સોસાયટીમાં કોઈને તારી ચાદર અને ટોવેલ બતાવ્યો હોય તો શરમ આવે એટલો મેલો કરી લાવે છે. અને હું વિચારતો કે મમ્મીને હોસ્ટેલના બીજા લોકોના ટોવેલ અને ચાદર બતાવવી જોઈએ, તો કદાચ એની શરમ જતી રહેશે.


ધીરે-ધીરે થેલામાં બધું ભરાતું જતું હતું. કશું રહી નથી જતુંને એમ વિચારી કબાટ ચેક કર્યું, ટેબલના ડ્રૉઅર જોઈ લીધા. જે-તે કચરપટ્ટી હતી. એક સસ્તા થિએટરની લાલ કલરની મૂવી ટિકિટનો ઢગલો હતો. ટિકિટ રેટ હતો 16 રૂપિયા. મિડલ-ક્લાસના છોકરાઓને હોસ્ટેલમાં મિનિમમ ખર્ચે મેક્સિમમ મજા કરતાં આવડી જતું હોય છે, શીખી લેવું પડતું હોય છે. ઘડિયાળ-બેલ્ટ ને બીજી જરૂરી વસ્તુઓ લઈને નાખી થેલામાં. કોલેજ-બેગ તો ઓલરેડી ફુલ-પૅક થઈ ગયેલી. થેલો ય હવે તો અદનાન સામીના પેટની યાદ અપાવતો હતો. ઉઠાવી જોયો. ૧૨;૪૦ થઈ ગઈ હતી, હજુ થેલો ઉઠાવીને ચાલતા નાના બજાર જવાનું હતું, અને ત્યાંથી રિક્ષામાં બસ-સ્ટેન્ડ પહોંચવાનું હતું.


રૂમને તાળું મારતાં પહેલાં એક વાર અંદર નજર કરી લીધી. બધું જ અસ્ત-વ્યસ્ત હતું. રૂમ કબાડીખાના જેવી લાગતી હતી, દરેક હોસ્ટેલની દરેક રૂમ એવી જ લાગતી હોય છે. હોસ્ટેલ-લાઈફમાં અપવાદો નથી હોતા. તાળું માર્યું. નીકળ્યો. હોસ્ટેલની બિલકુલ સામે જ આર્કિટૈક્ચર કોલેજ છે. વિદ્યાનગરના સૌથી હાઇ-ફાઈ સ્ટુડન્ટ્સ આ કોલેજમાં હશે. બોલ્ડ-બિન્ધાસ્ત-મોડર્ન. રસ્તાની એક બાજુ વિદ્યાનગરની શાન જેવી એ કોલેજ હતી, અને એની બિલકુલ સામે અમારી હોસ્ટેલ- ગુજરાતની સૌથી જૂની ઈજનેરી કોલેજની સૌથી જૂની હોસ્ટેલ! જિંદગીમાં ય વિરોધાભાસો સામસામે કે સાથે-સાથે જ ચાલતાં હોય છે...


હું નાના બજાર બાજુ ચાલતો હતો, બાજુમાંથી આર્કિટૈક્ચરની સુંદર છોકરીઓ પસાર થતી હતી. ઉતાવળ હતી, પણ નજર નાખવામાં કદી કોઈને મોડુ થયાનું સાંભળ્યુ નથી. સુંદરતાને તમે ઇગ્નોર કેવી રીતે કરી શકો! અને હું ચાલ્યો જતો હતો. ન્યૂ હોસ્ટેલના ખાંચે પહોંચ્યો ને તરત પગ અટકી ગયા. ચાર્જર. મે ચાર્જર નહોતું લીધું. એ સોકેટમાં જ ભરાવેલું રહી ગયું હતું. યાદ કેમ ના આવ્યું? હજુ 100 મીટર પણ દૂર નહોતો ગયો. પંદર જ મિનિટમાં બસ-સ્ટેન્ડ પહોંચવાનું હતું. આ વજનદાર થેલો લઈને પાછું જવામાં વાર થઈ જાય. હાલ દરેક સેકંડની કિંમત હતી.


સામે જ આર્કિટૈક્ચરની પાંચ-છ છોકરીઓ બાંકડા પર બેસીને ટોળટપ્પાં કરતી હતી. એક સેકંડમાં નિર્ણય લીધો. એમની પાસે પહોંચ્યો, થેલો મૂક્યો, " બે મિનિટમાં આવ્યો " એટલું જ કહીને દોટ લગાવી રૂમ બાજુ... બસ એક ચાર્જર લઈને આવી જવાનું હતું.. દોડ્યો .


અને દસ મીટર પણ નહીં ગયો હોય 'ને છોકરીઓની ચીસો સંભળાઈ. હાલ પાછળ જોવાનો સમય નહોતો.. પણ ચીસો અટકી નહીં. દોડતાં જ પાછળ જોવાઈ ગયું, 'ને ત્યાં જ પગ અટકી ગયા. મારી સામે જોઈને જ ચીસો પાડતી હતી. બે-ત્રણ સેકન્ડ કશું સમજાયું નહીં. ગભરાયેલો તરત પાછળ ફર્યો. એમની નજીક પહોંચું એ પહેલાં બીજા દસ-બાર છોકરા અને આજુ-બાજુની લારીવાળા આવી ગયા હતા. ટોળું થવા લાગ્યું હતું. ગુજરાતમાં સૌથી ઝડપી ટોળું વિદ્યાનગરમાં થાય છે!


મને સમજાતું નહોતું કે શું થઈ રહ્યું છે. કોઈને નહોતું સમજાતું. સિગારેટ ફૂંકતો એક છોકરો આગળ આવ્યો, છોકરીઓને પૂછ્યું કે શું થયું .
એક છોકરીએ રડવા જેવા અવાજે મારી સામે આંગળી કરી, બોલી - " પેલો છોકરો...પેલો છોકરો...પેલો છોકરો... "
એ આગળ કશું બોલતી નહોતી.. મારા ધબકારા ગાડીના એંજિનની ઝડપે ચાલવા લાગ્યા હતા. બધી છોકરીઓ ડઘાયેલી લાગતી હતી, પણ એમના કરતાં હું વધારે ડઘાયેલો હતો .

પેલા છોકરાએ આગળ પૂછ્યું :
"હા, પેલો છોકરો...પણ પેલો છોકરો શું ?"
મારી આજુ-બાજુ ત્રણ-ચાર જણા આવી ગયા હતા..બસ હવે માર પડવાની તૈયારી હતી. છોકરીને પ્રપોઝ કર્યા પછી છોકરો જે વ્યગ્રતાથી છોકરીના જવાબની રાહ જુએ એના કરતાં ય વધારે ઉશ્કેરાટ અને વ્યગ્રતાથી હું પેલી છોકરીના જવાબની રાહ જોઈ રહ્યો હતો.

પણ એ ના બોલી..હીબકે ચડી... બીજી રડતી છોકરી બોલી :
" આ છોકરો છે ને.. હમણાં... આ બેગ... આ બેગ... અહી મૂકીને ભાગ્યો...! "
બાજુમાંથી આવેલા લારીવાળાએ પૂછ્યું : " હા, તો ?? "
રડતાં રડતાં જ જવાબ આવ્યો :
" તો અમને...અમને એમ... અમને એમ લાગ્યું કે બેગમાં બોમ્બ છે!!! "

અને, મેં કપાળ કૂટ્યું !

( સત્ય-ઘટના )

Tuesday, 5 January 2016

કેવી કેવી જગ્યાઓએથી રિપ્લાઇ કર્યો છે તને...

કેવી-કેવી જગ્યાઓએથી રિપ્લાય કર્યો છે તને !! સવારે ઉઠીને પહેલો મેસેજ તને, ઊંઘતા પહેલાનું છેલ્લું ગૂડ નાઇટ તને . હાલતાં-ચાલતાં રોડ પર સામેથી આવતી રિક્ષા જોડે ટકરાઈને ય રિપ્લાય કર્યો છે તને ! વરસતા વરસાદમાં પ્લાસ્ટીકની થેલીમાંથી મોબાઈલ કાઢીને , શિયાળાની કડકડતી ઠંડીમાં રજાઇમાંથી થરથરતો હાથ બહાર કાઢીને ય તારા "હાઈઈઈ " નો રિપ્લાય કર્યો છે ! ટ્રેઈનની ગિરદીમાં પિસાતા-પિસાતા , ગાંડા થયેલા આખલાની માફક દોડતી AMTSમાં દરવાજાની બહાર અડધા લબડતા ય રિપ્લાય કર્યો છે તને ! ચાલુ લેક્ચરમાં બેગમાં ફોન સંતાડીને , ભર ઊંઘમાં ડોળા ફાડી-ફાડીને ય રિપ્લાય કર્યો છે તને ! ચાની ચૂસ્કી લેતાં-લેતાં , રાત્રે ૩ વાગ્યે તીનપત્તી રમતાં-રમતાં ય રિપ્લાય કર્યો છે તને ! હજામની દુકાને વાળ કપાવવા બેઠા-બેઠા , ટોવેલ પહેરીને બાથરૂમમાં જતાં-જતાં ય રિપ્લાય કર્યો છે તને !

અને તું ? તું મને " ttul " કહી ગઈ ? સાલું મને તો એનો મતલબ ય નહોતી ખબર ! 17 એમ.બી. જ ડેટા પેક બાકી હતું , તો ય મેરિયમ વેબસ્ટર ઈંગ્લીશ ડીક્ષનરી ઇન્સ્ટોલ કરી . એમાં ના મળ્યું તો ભાઈની ઓક્સફર્ડ કંસાઇઝ ડીક્ષનરી ય ઉથલાવી જોઈ . મારું બેટું તારું આ ttul તો એમાં ય નહિ . કૈંક ઇમ્પોર્ટન્ટ હશે એવું વિચારીને કેવો ઘાંઘો થઇ ગયેલો હું !! આ તો સારું થયું કે થોડું ઘણું ઈંગ્લીશ આવડતું હોય એવા ફ્રેન્ડસ પણ છે મારે , તે મેં શરમાતાં શરમાતાં એમને ય પૂછી જોયું ! એમાં જ મારું મગજ ગયું પછી , ભાઈબંધે તો મોઢા પર જ કહી દીધું કે "એલા આ તો તને 'હેરાન ના કર' એવા મતલબનું કહી ગઈ . ttul એટલે talk to u later !! હમણાં તારા માટે ટાઈમ નથી, પછી વાત કરું છું ! "
કેવી-કેવી જગ્યાઓએથી રિપ્લાય કર્યો છે તને !! અને તું ?